الکنی و الالقاب (کتاب)

اَلْکُنیٰ وَ الْاَلْقاب کتابی به زبان عربی در سه جلد تألیف شیخ عباس قمی (درگذشت ۱۳۵۹ق). وی در این کتاب، به معرفی علمای مشهور شیعه و سنی و بسیاری از شعرا، ادبا و امرای نامدار پرداخته است. محدث قمی در خلال معرفی اشخاص، به نکات ادبی، اخلاقی، علمی و اشعار و لطایف هم اشاره می‌کند. این کتاب با عنوان مشاهیر دانشمندان اسلام به فارسی ترجمه شده و پژوهش‌هایی هم پیرامون آن صورت گرفته است.

معرفی نویسنده

عباس بن محمدرضا قُمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و محدّث قمی عالم شیعه قرن چهاردهم قمری است. او محدّث، مورخ و خطیب بود. مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات اوست. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابی‌طالب(ع) دفن شد.

روش مؤلف

چنانکه محدث قمی در مقدمه الکنی و الالقاب نوشته در این کتاب به حالات مهم علمای شیعه و سنی، شعرا و همچنین ادبا و اُمَرایی که به کنیه یا لقب شهرت داشتند، بسنده کرده است. همچنین به فواید مهم علمی، ضبط دقیق نام افراد و اشعار فارسی توجه داشته و کسانی که به اسم مشهور بودند را هم آورده است. به گفته محمدهادی امینی در مقدمه تحقیق کتاب، شیخ عباس قمی در نگارش این کتاب از ۲۳۵ منبع استفاده کرده است.

تاریخ نگارش و محتوا

شیخ عباس قمی، الکُنی و الالقاب را در سال ۱۳۵۷ق در بعلبک و دو سال قبل از وفاتش نوشته است. به گفته آیت‌الله شبیری زنجانی، این کتاب به تحریر میرزا محمدعلی اردوبادی بوده است؛ اُردوبادی، مطالب و محتوای کتاب را به قلم خود به تحریر درآورد و شرط کرد که نامی از او به میان نیاید.

تعداد افرادی که در کتاب ذکر شده‌اند، ۱۵۳۸ نفر هستند.

• باب اول: افرادی که با «اَبْ» شروع شده (۱۹۸ نفر)
• باب دوم: افرادی که با «اِبْن» شروع شده (۵۳۰ نفر)
• باب سوم: افرادی که با «نَسَب و لَقَب» شروع شده (۸۱۰ نفر).

رموز کتاب

مؤلف اثر، هنگامی که از برخی کتب نام می‌برد، از آنها به صورت رمزی استفاده می‌کند.

ترجمه و چاپ

«مشاهیر دانشمندان اسلام»، عنوان ترجمه فارسی الکُنی و الالقاب است که محمدجواد نجفی، محمدباقر کمره‌ای و محمد شریف‌رازی هر یک از مجلدات آن را به انجام رساندند و در سال ۱۳۵۰ش در تهران و کتابفروشی اسلامیه به چاپ رسیده است.

چاپ‌های کتاب هم از این قرار است:

• صیدا، تصحیح سید حسن لواسانی نجفی، مطبعة العرفان، ۱۳۵۷ق.
• نجف، مطبعة الحیدریه، ۱۳۷۶ق و ۱۳۸۹ق
• تهران، کتابخانه صدر، ۱۳۹۷ق.
• قم، جامعه مدرسین، ۱۴۲۵ق برابر ۱۳۸۴ش.

سید محمدرضا حسینی اعرجی حائری (درگذشت ۱۳۷۹ش) از عالمان کربلا، تتمه‌ای برآن نگاشته و نام آن را «بقایا الاطیاب فی تتمة الکنی و الالقاب» (نام دیگر: حدائق الشریعة فی تراجم علماء الشیعة) گزارده است. او تنها به زندگی‌نامه علمای شیعه پرداخته و کنیه و القاب در آن رعایت نشده است. نسخه عکسی این اثر در مرکز احیای تراث اسلامی نگهداری می‌شود.

پانویس

منابع

• کنگره بزرگداشت، محدث ربانی، نور مطاف، قم، ۱۳۸۹ش.
• قمى، عباس، الكنى و الالقاب، تهران، مكتبه صدر. ۱۳۹۷ق.
• شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، ۱۳۹۴ش.